Pensioenen: Beeldvorming van de DNB en de Haagse politiek.

A. Beeldvorming

De geschetste beeldvorming dat latere generaties de Sjaak zijn is niet juist omdat het probleem hem mijns inziens juist niet zit in het aanwezige pensioen vermogen maar veroorzaakt wordt door politieke keuzes. Jong en oud hebben dezelfde belangen. De feitelijke situatie van jongeren verschilt niet van die van ouderen. Er is genoeg geld in kas. Het korten van pensioenen geld voor iedereen. Toekomstige pensioenado’s treffen geen lege kas aan.

Hoe zit het feitelijk met wat dhr. Knot noemt uitstellen en niet hebben ingegrepen? Er is al ingrijpend ingegrepen in de aanvullende pensioenen. Het ging veel verder dan het versoepelen van regels.
- Middelloonstelsel
De invoering van het middelloonstelsel. Voordien was het standaardpensioen 70% van het laatst verdiende salaris (eindloonstelsel).
-Invoering van de Euro
Opgebouwde pensioenen halveerde met (soms)meer dan 50% voor gepensioneerden en toekomstige gepensioneerden (omrekeningskoers 2,22%) in 2001 of daarna.
- Kas van ABP
In de tachtiger en negentiger jaren werd geld ontrokken.
- Premie verhogingen pensioen fondsen
Sommige pensioenfondsen hebben vanaf 2005 hun premies verhoogd.
-Inleveren pensioen
Gepensioneerde hebben de afgelopen tien jaar 5% ingeleverd oplopend tot 13% voor mensen met een iets beter aanvullend pensioen (bron CBS)[1]. Ook latere generaties hebben dat nadeel al opgelopen.
-Beleggen is meer dan staatsobligatie. Keuze van de politiek en overheid.
Beleggingen in staatsobligaties mogen dan wel weinig opleveren maar deze beleggingen bedragen minder dan 20% van het totaal. Met de rest van de beleggingen gaat het veel beter.
-Aanvullend pensioen is demografisch neutraal
Iedereen spaart zijn eigen pensioen bij elkaar en dat is demografisch neutraal. Dhr. Van Praag[2] heeft berekend hoe het eindsaldo zou uitpakken voor een gemiddelde pensioengerechtigde. De uitkomst was dat er na zijn overlijden ruim voldoende was gespaard er dus een overschot was dat vervolgens terug viel in het fonds. Het ging om enkele jaren per pensioengerechtigde.
-Indexering voor iedereen
Verhogingen en indexeringen komen alle pensioengerechtigden ten goede
-Kortingen voor iedereen
Kortingen komen ten laste van alle pensioengerechtigden.

B. Ingrijpen door de burger zelf
Als de overheid incl. de DNB en politiek niet kiezen voor een pragmatisch en rechtvaardig beleid dan zijn er een aantal oplossingen mogelijk die kunnen worden “afgedwongen”.
- Verplaatsen hoofdzetel binnen Europa
De hoofdzetel van het fonds wordt verplaatst naar een ander Europese land die een vaste rente hanteert (bijvoorbeeld Oostenrijk of Luxemburg) of een land dat uitgaat van een verwacht rendement (bijvoorbeeld België) of een land dat een minder strenge rekenrente hanteert. Voor de meeste fondsen (uitz. wellicht het ABP omdat de overheid de werkgever is. De overheid moet dan wel letten op haar petten problematiek.) is medewerking van de overheid of Nederlandse politieke partijen hiervoor niet nodig. Deze beslissing kan alleen genomen worden door de sociale partners. Pensioengerechtigden hebben op hun beurt stemrecht.
-Rekenrente veranderen
Aanpassing rekenrente (zie voor uitleg hieronder). Een burger initiatief via bijvoorbeeld het aanbieden van een petitie aan kabinet en kamer is natuurlijk altijd mogelijk. Het is moeilijk te negeren als dit breed gedragen wordt.
- Vaste rente van 2%
De Nederlandse overheid en politieke partijen veranderen de techniek en kiezen voor bijvoorbeeld een vaste rente van 2%. Een burger initiatief via bijvoorbeeld het aanbieden van een petitie aan kabinet en kamer is natuurlijk altijd mogelijk.

C. Hieronder volgen de belangrijkste pensioenfeiten:

• Wat is aanvullend pensioen?
  Het pensioen is een optelsom van premie en rendement. Het rendement is onzeker. De AOW zit in de eerste peiler van de inkomsten belasting (omslagstelsel wordt gevoed door het betalen van belasting) en de pensioenen zitten in de 2^de pijler (De door werknemers betaalde premie voed het fonds). Het zijn verschillende onafhankelijk grootheden. Er zijn mensen die geen pensioen in de 2^de pijler hebben zitten
• Wie bepaalt de pensioenregeling?
  De sociale partners bepalen de inhoud van de pensioenregeling;
• De overheid stelt de regels voor pensioenen vast
  De overheid maakte de regels voor pensioenen. Het pensioenvermogen zelf verandert als de overheid de rekenrente aanpast. De oorzaak van de tekorten zijn de rekenrente van de DNB die meten de dekkingsgraad [3]van de pensioenfondsen. De dekkingsgraad moet tenminste 100% zijn. Indexering van pensioenen is gedurende de periode van een dekkingstekort niet toegestaan. De pensioenproblemen vinden hier hun oorsprong.
• De Nederlandse rekenrente is een van de laagste ter wereld.
  Nederland hoort bij een minderheid in Europa. Vier landen hanteren een vaste rente. Acht landen gaan uit van een verwacht (historisch) rendement. Vijf landen, waaronder Nederland, nemen als basis de actuele risicovrije rente en drie landen hanteren de hoogte van de staatsobligaties als basis.
• Rekenrente
  De gehanteerde rekenrente is gebaseerd op een aantal aannames die inmiddels deels economisch achterhaald zijn.
• De rol van de ECB
  Het renteverstorende opkoopprogramma van de ECB raakt de rekenrente midscheeps. Onjuist is het de huidige pensioenproblematiek volledig in de schoenen te schuiven van de ECB. Immers in Nederland heeft de overheid (incl. de politiek) zelf gekozen voor de rekenrente. We kunnen daarom (ook nu) een andere grondslag kiezen.
• Geschiedenis van de (pensioen)rente.
  De vaste rekenrente van 4% voor de waarderingen van de verplichtingen werd in 2007 vervangen door het waarderen van de verplichtingen conform een yieldcurve. Het gaat bij die yieldcurve om de bepaling van de waarde van de pensioenbetalingen nu tot en met het tijdstip dat de langstlevende is overleden. En dan gaan we vervolgens de bedragen per jaar contant maken tegen de rente die op het moment van berekenen van toepassing is. Als de rente stijgt dan daalt de waarde van de pensioenverplichtingen en als de rente daalt dan stijgt de waarde van de pensioenverplichtingen. Er moet dan meer in kas gehouden worden. Dit alles is niet nodig bij een vaste rekenrente.
• Economische werkelijkheid: Het Pensioenvermogen in kas neemt sterk toe.
  Het gezamenlijke vermogen van de Nederlandse pensioenfondsen is nu circa € 1.517 miljard. Als percentage van het bbp in Nederland is dat opgelopen tot 167%.[4] Eind 2011 was dit nog maar 138% van het bbp. Het bbp in Nederland is niet ingestort maar gegroeid. Wat is de logica?
• Gebreken in aannames DNB en politiek.
  -Economische conjunctuur zorgt niet voor dalende rente.
  Toen het systeem van de rekenrente werd ingevoerd ging men er van uit dat een dalende rente ook betekende een daling van de waarde van de aandelenportefeuille omdat een dalende rente zou betekenen dat de economische conjunctuur zou verslechteren. Maar dit is al enige tijd niet meer de werkelijkheid van nu. De rente daalt al jaren en is zelfs negatief terwijl er al geruime tijd in Europa de economische conjunctuur positief is.
  - Marktrentes op midden en lage termijn kunnen niet voldoende betrouwbaar worden vastgesteld.
  Bij het vaststellen van de risicovrije rente wist men dat men niet beschikte over voldoende marktinformatie waardoor vanzelfsprekend de marktrentes in de toekomst niet voldoende betrouwbaar konden worden vastgesteld. Desondanks heeft de overheid (incl. DNB) voor het systeem van de actuele risico vrije rente gekozen! Tijd voor reflectie?
  - Ook de gekozen risicorente is niet risicovrij.
  Het is van algemene bekendheid dat marktwaardering en marktconsistente waardering in het algemeen niet samenvallen met discontering tegen een risicovrije rentecurve. Desondanks heeft de overheid (incl. DNB) voor het systeem van de actuele risico vrije rente gekozen! Tijd voor reflectie?
  - Geen sprake van fundamentele economische overwegingen
  Er is sprake van politieke sturing i.p.v. een waardering op basis van fundamentele economische overwegingen bij het bepalen van het instrument van de rekenrente. Dit klemt temeer daar de ECB zich indirect steeds meer is gaan bezig houden met politieke sturing. De ECB is op dit punt niet vergelijkbaar met de FED van de VS.
  - Reflectie binnen DNB
  Ik vraag mij af of de DNB voldoende zelf kritisch is. Reflecteert zij m.b.t. haar aannames, haar taken, bevoegdheden, instrumenten en haar impact op de buitenwereld (bijv. wat betekenen mijn beslissingen voor de markt, stakeholders etc.). Is er een andere oplossing mogelijk binnen mijn toegekende mandaat? etc. Is er een assessment van externen (niet overheid)?

[2] Emeritus pensioenhoogleraar Bernard van Praag

[3] De solvabiliteitspositie van een pensioenfonds wordt uitgedrukt in de dekkingsgraad. Dit is de verhouding tussen de waarde van de beleggingen en de waarde van de verplichtingen. Deze toezeggingen luiden in nominale termen dus een beloofde uitkering in euro’s zonder indexatie aan inflatie.

• [4] Het bruto binnenlands product (bbp) is de totale geldwaarde van alle in een land geproduceerde financiële goederen en diensten. In 2019 was dat voor Nederland 808 miljard euro.